Μέλι: οφέλη, διατροφικές αξίες & είδη

Οι μέλισσες παράγουν μέλι εδώ και εκατομμύρια χρόνια & επισκέπτονται πολλά και διάφορα λουλούδια και δέντρα, για να συλλέξουν νέκταρ ή μελίτωμα και γύρη.

Η σχέση μεταξύ των μελισσών και του ανθρώπου ξεκίνησε ήδη από τη λίθινη εποχή. Ως το μόνο διαθέσιμο φυσικό γλυκαντικό, το μέλι αποτελούσε σημαντική τροφή για τον Homo sapiens από τις πρώτες μέρες του. Η πρώτη γραπτή αναφορά στο μέλι, παρατηρήθηκε στην γραφή των Σουμερίων, που χρονολογείται από το 2100 -2000 π.Χ., & αναφέρει τη χρήση του μελιού τόσο για διατροφικούς όσο και για ιατρικούς σκοπούς.

Για μεγάλο χρονικό διάστημα στην ανθρώπινη ιστορία ήταν μια σημαντική πηγή υδατανθράκων και το μόνο σε μεγάλο βαθμό διαθέσιμο γλυκαντικό, μέχρι που η βιομηχανική παραγωγή ζάχαρης άρχισε να το αντικαθιστά μετά το 1800.

Σύνθεση & Διατροφική αξία μελιού:

Οι υδατάνθρακες είναι τα κύρια συστατικά του μελιού, αποτελώντας περίπου το 95% του ξηρού βάρους του μελιού. Πέρα από τους υδατάνθρακες, το μέλι περιέχει πολυάριθμες ενώσεις, όπως οργανικά οξέα, πρωτεΐνες, αμινοξέα, ανόργανα άλατα, πολυφαινόλες, βιταμίνες και αρωματικές ενώσεις. Επίσης, πρέπει να σημειωθεί ότι η σύνθεση του μελιού εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη βοτανική προέλευση, γεγονός που σπάνια έχει ληφθεί υπόψη στις διατροφικές και φυσιολογικές μελέτες

• Υδατάνθρακες Τα κύρια σάκχαρα είναι οι μονοσακχαρίτες φρουκτόζη και γλυκόζη. Επιπλέον, έχουν ανιχνευθεί περίπου 25 διαφορετικοί ολιγοσακχαρίτες.
• Πρωτεΐνες, ένζυμα και αμινοξέα: Το μέλι περιέχει περίπου 0,5% πρωτεΐνες, κυρίως ένζυμα και ελεύθερα αμινοξέα. Τα τρία κύρια ένζυμα του μελιού είναι η διαστάση (αμυλάση), που διασπά το άμυλο ή το γλυκογόνο σε μικρότερες μονάδες σακχάρου, η ινβερτάση (σουκράση, -γλυκοσιδάση), που διασπά τη σακχαρόζη σε φρουκτόζη και γλυκόζη, καθώς και η οξειδάση της γλυκόζης, που παράγει υπεροξείδιο του υδρογόνου και γλυκονικό οξύ από τη γλυκόζη.
• Βιταμίνες, μέταλλα και ιχνοστοιχεία: Η ποσότητα βιταμινών και ανόργανων συστατικών στο μέλι είναι μικρή, ωστόσο η συμβολή τους είναι σημαντική. Από διατροφική άποψη, παίζουν σημαντικό ρόλο οι βιταμίνες του συμπλέγματος Β (Β2, Β3, Β5, Β6, Β7) καθώς και η βιταμίνη C.

Επιπρόσθετα το μέλι είναι πλούσιο σε χρώμιο, μαγγάνιο, καθώς και στα στοιχεία θείο, βόριο, κοβάλτιο, φθόριο, ιώδιο, μολυβδαίνιο και πυρίτιο.

Το μέλι επίσης, περιέχει χολίνη η οποία είναι απαραίτητη για την καρδιαγγειακή και εγκεφαλική λειτουργία καθώς και για τη σύνθεση και την επισκευή των κυτταρικών μεμβρανών, αλλά και ακετυλοχολίνη που δρα ως νευροδιαβιβαστής.

• Αρωματικές ενώσεις, ενώσεις που δημιουργούν γεύση και πολυφαινόλες: Υπάρχει μεγάλη ποικιλία μελιών με διαφορετικές γεύσεις και χρώματα, ανάλογα με τη βοτανική τους προέλευση.

Τα σάκχαρα είναι οι κύριες γευστικές ενώσεις. Γενικά, τα μέλια με υψηλή περιεκτικότητα σε φρουκτόζη είναι πιο γλυκά σε σύγκριση με εκείνα με υψηλή συγκέντρωση γλυκόζης.

Το άρωμα του μελιού εξαρτάται επίσης από την ποσότητα και το είδος των οξέων και των αμινοξέων που υπάρχουν. Τις τελευταίες δεκαετίες έχουν διεξαχθεί εκτεταμένες έρευνες σχετικά με τις αρωματικές ενώσεις και έχουν εντοπιστεί περισσότερες από 500 διαφορετικές πτητικές ενώσεις σε διάφορα είδη μελιού με τις περισσότερες αρωματικές ενώσεις να ποικίλλουν στους διάφορους τύπους μελιού ανάλογα με τη βοτανική του προέλευση.

Οι πολυφαινόλες είναι μια άλλη σημαντική ομάδα ενώσεων όσον αφορά την εμφάνιση και τις λειτουργικές ιδιότητες του μελιού. Οι πολυφαινόλες στο μέλι είναι κυρίως φλαβονοειδή, φαινολικά οξέα και παράγωγα φαινολικών οξέων.

Επιμολυντικές και τοξικές ενώσεις: Όπως και κάθε άλλο φυσικό τρόφιμο, το μέλι μπορεί να μολυνθεί από το περιβάλλον, π.χ. από βαρέα μέταλλα, φυτοφάρμακα, αντιβιοτικά κ.λπ. Επιπρόσθετα, μερικά φυτά που χρησιμοποιούνται από τις μέλισσες είναι γνωστό ότι παράγουν νέκταρ που περιέχει τοξικές ουσίες. Τα διτερπενοειδή και τα αλκαλοειδή πυραζολιδίνης είναι δύο κύριες ομάδες τοξινών που σχετίζονται με το νέκταρ. Τα παρατηρούμενα συμπτώματα μιας τέτοιας δηλητηρίασης από μέλι είναι:

• Εμετός
• Πονοκέφαλος
• Στομαχόπονος
• Απώλεια αισθήσεων
• Παραλήρημα
• Ναυτία
• Αδυναμία όρασης

Οι ιδιότητες και τα οφέλη του μελιού στην ανθρώπινη υγεία

• Μείωση των επιπέδων σακχάρου

Πολλές μελέτες αναφέρουν πως η κατανάλωση μελιού μπορεί να βοηθήσει στην μείωση των επιπέδων σακχάρου σε άτομα που έχουν ΣΔτ2.

• Μείωση της LDL «κακής» χοληστερόλης & των τριγλυκεριδίων

Πληθώρα μελετών αναφέρουν πως η μέτρια κατανάλωση μελιού μπορεί να μειώσει την  LDL χοληστερίνη & τα επίπεδα των τριγλυκεριδίων, ανεβάζοντας παράλληλα τα επίπεδα της HDL.

• Μείωση της αρτηριακής πίεσης & Βελτίωση της υγείας της καρδιάς

Το μέλι μέσω των αντιοξειδωτικών που περιέχει, έχει φανεί πως δρα ενάντια στην αύξηση της αρτηριακής πίεσης αλλά και ευεργετικά στην υγεία της καρδιάς

• Αντιμικροβιακή, αντιιική και αντιπαρασιτική δράση

Το μέλι αναστέλλει την ανάπτυξη μικροοργανισμών και μυκήτων καθώς και in vitro τον ιό της ερυθράς, τρία είδη του παρασίτου Leishmania και τον Echinococcus.

Η αντιμικροβιακή & αντιβακτηριακή δράση του μελιού οφείλεται σε διάφορες ουσίες και εξαρτάται από τη βοτανική προέλευση του μελιού, συνεπώς, για τη βέλτιστη δράση του, το μέλι πρέπει να αποθηκεύεται σε δροσερό, σκοτεινό μέρος και να καταναλώνεται όταν είναι φρέσκο.

• Αντιοξειδωτική δράση

Έχει βρεθεί ότι το μέλι περιέχει σημαντική αντιοξειδωτική δράση, συμπεριλαμβανομένης της οξειδάσης της γλυκόζης, της καταλάσης, του ασκορβικού οξέος, των φλαβονοειδών, των φαινολικών οξέων, των παραγώγων καροτενοειδών, των οργανικών οξέων, των προϊόντων της αντίδρασης Maillard, των αμινοξέων και των πρωτεϊνών.

• Αντικαρκινική δράση

Ευρήματα δείχνουν ότι το μέλι ενεργοποιεί το ανοσοποιητικό σύστημα και η κατάποση μελιού μπορεί να είναι επωφελής όσον αφορά την πρόληψη του καρκίνου και της μετάστασης.

• Βελτίωση συμπτωμάτων βήχα & πονόλαιμου

Είδη μελιού

Θυμαρίσιο μέλι: Πρόκειται για μια από τις πιο δημοφιλείς ποικιλίες μελιού στην Ελλάδα με τις καλύτερες περιοχές παραγωγής θυμαρίσιου μελιού να θεωρούνται τα ελληνικά νησιά & την παραγωγή του ανέρχεται περίπου στο 10%.

Μέλι ακακίας: Αυτό το μέλι, έχει ανοιχτόχρωμες αποχρώσεις και παράγεται από μέλισσες που συλλέγουν νέκταρ από τα λουλούδια του δέντρου της ακακίας.

Μέλι ευκαλύπτου: Αυτό το μέλι παράγεται από μέλισσες που συλλέγουν νέκταρ από δέντρα ευκαλύπτου.

Μέλι πεύκου: Αποτελεί περίπου το 65% της συνολικής παραγωγής μελιού στην Ελλάδα & παράγεται κυρίως στις νησιωτικές περιοχές.

Μέλι Ελάτης: Αποτελεί περίπου το 5% της συνολικής παραγωγής μελιού στην Ελλάδα & παράγεται κυρίως σε ορεινές περιοχές.

Μέλι Καστανιάς: Η Καστανιά είναι δέντρο που εκτός από την παραγωγή μελιού, συμβάλει και στη παραγωγή εξαιρετικής ποιότητας γύρης.

Μέλι εσπεριδοειδών: Το μέλι των εσπεριδοειδών σε συνδυασμό με το μέλι των άλλων οπωροφόρων αποτελεί το 25% της ελληνικής περιοχής. Συλλέγεται σε ορεινές αλλά και νησιωτικές περιοχές της Ελλάδος.

Μέλι Ερείκης: Διακρίνεται στην ανοιξιάτικη και την φθινοπωρινή ερείκη & έχει πλούσια θρεπτική αξία λόγω υψηλής περιεκτικότητας σε πρωτεΐνη (τη μεγαλύτερη σε σχέση με άλλες ποικιλίες μελιών)

Μέλι Μανούκα (Manuka): To μέλι μανούκα είναι πλέον ευρέως γνωστό παγκοσμίως. Παράγεται στις περιοχές την νότιας Αυστραλίας & Νέας Ζηλανδίας από το δέντρο Μanuka & είναι γνωστό για τις αντιβακτηριακές, αντιοξειδωτικές & αντιμικροβιακές του ιδιότητες. Ένα από τα σημαντικότερα αντιβακτηριακά συστατικά του μελιού Manuka είναι μια ένωση που ονομάζεται μεθυλογλυοξάλη (MGO). Η MGO προέρχεται από τη μετατροπή μιας άλλης ένωσης του μελιού Manuka, γνωστής ως διυδροξυακετόνη (DHA), υψηλή συγκέντρωση της οποίας βρίσκεται στο νέκταρ των λουλουδιών Manuka.

Όσο υψηλότερη είναι η συγκέντρωση της MGO, τόσο ισχυρότερη είναι η αντιβακτηριακή δράση.

Η κύρια ιατρική χρήση του μελιού Manuka είναι για την επούλωση πληγών και εγκαυμάτων.

Ήξερες ότι:

• Το μέλι είναι μία με μιάμιση φορά πιο γλυκό από τη ζάχαρη
• Το μέλι αποτελείται περίπου κατά 40% από φρουκτόζη, 30% από γλυκόζη και 17% από νερό, ενώ το υπόλοιπο είναι άλλα σάκχαρα, υδατάνθρακες και μια μικρή ποσότητα βιταμινών και μετάλλων
• Ένα πιθανό όφελος του μελιού για την υγεία είναι ο ρόλος του στην καταστολή του βήχα
• Στα βρέφη κάτω του ενός έτους δεν πρέπει να χορηγείται μέλι λόγω του κινδύνου να περιέχει τα βακτήρια που προκαλούν βρεφική αλλαντίαση

Η Μάρω Ζώη είναι Διαιτολόγος-Διατροφολόγος με μεταπτυχιακό στην Κλινική Διατροφή και εξειδίκευση στις διατροφικές διαταραχές. Μοιράζεται μαζί μας τις επιστημονικές της γνώσεις πάνω στη διατροφή και μας παρουσιάζει τρόπους βελτιστοποίησης της υγείας μας μέσα από τα άρθρα της.